Het embryo van het Limburgse toerisme

 

Wat is het verschil tussen een uurwerk van 1970 en eentje van 2023? Het eerste is “analoog”, het tweede is digitaal. Op het eerste het is het tien voor elf, op het tweede is het tien uur vijftig, op. Het eerste dient om te zien hoe laat het is, het tweede om foto’s te maken en berichten te lezen. Indien Kamiel Festraets zijn astronomisch uurwerk nu gemaakt zou hebben, het zou er anders uitgezien hebben. Wat niet wegneemt dat zijn kunstwerk van 81 jaar oud nu nog steeds zou moeten boeien. Met recht en reden werd de Festraetsstraat, de verbinding tussen Tongerse en Luikersteenweg, naar hem genoemd.

 

Kamiel Festraets begon in 1937 met de bouw van zijn astronomisch uurwerk. 4.000 kilo, 6 meter hoog, 4 meter lang, 2,5 meter breed en meer dan 20.000 onderdelen en 5 jaar later was zijn uurwerk klaar. Zijn grootste vrees, dat de Duitsers zijn levenswerk zouden aanslaan, werd niet bewaarheid.

Hij was de zoon van een horlogemaker en werkte al snel in de zaak van zijn ouders, maar hij studeerde ook wiskunde en mechanica. Hij bouwde enkele salonklokken met astronomische toevoegingen, bv de stand van de maan en zijn eerste exemplaar bracht hem een gouden medaille op bij de Wereldtentoonstelling van 1935 in Brussel.

 

Astronomisch, niet gastronomisch
Festraets bracht in zijn astronomisch uurwerk verschillende elementen uit de geschiedenis van de tijdmeting in, zandlopers, wateruurwerk, slingers, zonnewijzer, Westminsterbeiaard en een heuse stoet. Wanneer de klok slaat, verschijnt Pietje de dood en trekt er een stoet van 12 middeleeuwse ambachten voorbij.

Naast zijn uurwerk bouwde Kamiel Festraets ook een visualisatie van de Slinger van Foucault, de beweging van de aarde rond de zon en de tocht van een zeeschip van Antwerpen naar New York. Daarbuiten onderhield Kamiel Festraets jarenlang de torenuurwerken van de stad, speelde hij orgel, dirigeerde het koor van de Sint-Maartenparochie en trad op als hoofdacteur in het gezongen toneelstuk “De Klokken van Corneville”. Hij was tenor in het operettegezelschap Cicindria en stichtte een school voor uurwerkmakers in Leuven

 

Juridisch gespin
De kunstwerken van Kamiel kon je indertijd gaan bezoeken in de Begijnhofkerk van Sint-Truiden. Het was ook daar dat hij zijn opstellingen bouwde. Toen de kerk een museale functie kreeg nadat ze eigendom werd van de provincie Limburg, verhuisden de werken van Kamiel in 1968 naar een nieuwe studio op het Begijnhof, naast zijn geboortehuisje. In 1973 tekende Festraets een contract voor overname met de stad en het jaar erop overleed hij. Volgde dan een periode van juridische verwikkelingen maar in 1990 werd de stad uiteindelijk toch eigenaar en kocht ook het geboortehuisje van Kamiel naast de studio. Eindelijk kreeg de overeenkomst van 1973 waarde.

Het Festraetsuurwerk was indertijd de allereerste toeristische attractie in de provincie Limburg, nog voor dat er een Limburg woord voor toerisme bestond. Men sprak toen nog over “plezierreizigers” in plaats van toeristen.

 

Vergane glorie? Neen, meesterlijke historie!
Het Festraetsuurwerk is vandaag een curiosum, een brok nostalgie en antiek. De enen zeggen “niet meer van deze tijd”, anderen zien er wel de historische waarde van in. Maar het aantal bezoekers is gedaald, en geen klein beetje tot 8.000 per jaar. Uiteraard is de ligging niet zo favorabel: het Begijnhof ligt buiten de vesten, de oude stadsmuren, maar de gratis parking op de Veemarkt maakt al veel goed. En bovendien heeft het toerisme zich in Sint-Truiden vooral ontwikkeld rond de Grote Markt, waarschijnlijk de plaatselijke horeca pamperend. Maar als morgen die 100.000 bezoekers weer naar Festraets’ werk zouden komen kijken, wordt iedereen er beter van. Want dan mag de abdij een ontzettend belangrijk historisch gegeven zijn, ze is nog “grotere antiek” dan het oeuvre van Kamiel en zeker meer verruïneerd.

 

Uit het oog, uit het hart
Toen de Amerikanen Sint-Truiden bevrijdden in 1944 bezochten ze zeer gefascineerd het uurwerk. In het gastenboek staat zelfs de handtekening van kolonel-bevelhebber Leo Moon.
Maar zolang het merendeel van de bevolking negen uur vijftig blijft zeggen in plaats van tien voor tien, zal men andere bronnen moeten aanboren om het briljante werk van Kamiel meer onder de aandacht te brengen.

Ideeën zijn steeds welkom. Om te beginnen deze tip: als alle “nieuwe Truienaars” eens zouden op bezoek gaan in de Festraetsstudio en aansluitend de Begijnhofkerk, dan zouden die ook al kennis kunnen maken met dit prachtige patrimonium, het leren appreciëren en waarderen, dan zouden niet alleen de bezoekerscijfers stijgen, maar ook het Truineergevoel van al die mensen die op dit ogenblik van onze stad een slaap- en shoppingstad maken. Tip 2: waarom de nieuwe inwoners niet ontvangen in de Begijnhofkerk in plaats van op het oude en te kleine stadhuis?

 

 Bijna weg

Horlogemaker Kamiel Festraets was een fantast, zoals alle kunstenaars en uitvinders. ‘Hij was bezeten door de stiel en wilde koste wat het kost het grootste en het kleinste uurwerk van de wereld maken. Hij liet zijn atelier verbouwen om zijn droom te verwezenlijken. Hij droomde ervan wereldberoemd te worden en er waren na de oorlog ook plannen om de klok naar Amerika over te brengen. Amerikaanse soldaten bezochten op het einde van de oorlog de klok en ze waren gefascineerd. In het gastenboek staat kolonel en bevelhebber Leo Moon vermeld. Het uurwerk is echter in Sint-Truiden gebleven en werd van de ene locatie naar de andere getransporteerd, tot het uiteindelijk een eigen studio kreeg. Maar niet de aandacht die het verdient.

 

Het was akelig stil

In 2022 was het werk 80 jaar oud, misschien een ogenblik om van de revalorisatie ervan eens ernstig werk te maken en het de plek te geven in het Truiens toerisme die het echt verdient. Maar die verjaardag ging geruisloos voorbij. Akelige toeristische stilte overstemde het geluid van de beiaard

Wil je het gaan bezoeken, dan kan dat met een Trudopas die je kan kopen bij de Toeristische Dienst op de Grote Markt. De wandeling van markt naar Begijnhof krijg je er gratis bij. Dat kan toch moderner, anno 2023.

 

Reageren? Aanvullingen? Verbeteringen? Positieve feedback? Via contact steeds welkom